سالمونلا به گروهی از باکتری‌ها (بیش تر از 2000 گونه باکتری) گفته می شود که میتواند در روده‌‌ی بسیاری از حیوانات مختلف زندگی کنند و ایجاد بیماری کند . سالمونلوسیس (سالمونلوز) نوعی بیماری عفونی است که توسط این گروه از باکتری‌ها ایجاد میشود. این گروه از باکتری‌ها توانایی برای انتقال بین انسان و حیوان، حیوان و حیوان را نیز دارند.
حیوانات از طریق محیط آلوده (علوفه، مکان بازی، ظروف آب و غذا) یا با خوردن غذای آلوده شده به این باکتری به‌راحتی به این بیماری آلوده می‌شوند. در واقع حیوانات آلوده به این باکتری، با مدفوع خود که به این باکتری آغشته است، محیط را آلوده می‌کنند و هر حیوانی که در محیط با مدفوع حیوان آلوده و تمام وسایلی که با مدفوع آلوده شده باشد، تماس پیدا کند، آلوده می‌گردد و همچنین توجه داشته باشید که بسیاری از حیواناتی که به این بیماری آلوده هستند سالم به نظر می‌رسند اما ناقل‌اند.
خزندگانی مثل لاک‌پشت، مارمولک و مار و یا دوزیستانی مثل قورباغه، وزغ و یا طیوری مثل جوجه، مرغ، اردک، غاز و بوقلمون، طوطی و یا جوندگانی مثل موش، خوکچه‌هندی، همستر یا سایر پستاندارانی مثل جوجه‌تیغی، سگ‌ها، گربه‌ها، اسب‌ها به این بیماری آلوده می‌گردند.
در سال‌های اخیر نگهداری از حیوانات غیر متعارف (Exotic pets) از جمله خزندگان در بسیاری از کشورهای جهان و همینطور ایران رو به فزونی است. بنابر گزارش انجمن محصولات حیوانات خانگی ایالات متحده (APPA) در سال 2013 میلادی، 5/11 میلیون خزنده توسط 6/5 میلیون خانوار آمریکایی نگهداری می‌شوند که نسبت به سال‌های گذشته، تعداد آنها افزایش قابل‌توجهی داشته است. بر اساس آمار تقریبی به‌دست آمده (مشاهده‌های میدانی) از چند کلینیک تخصصی دامپزشکی شهر تهران که در این زمینه فعالیت می‌کنند، تعداد ارجاع خزندگان طی یک‌سال از فروردین تا پایان اسفند ماه 1390، بالغ بر 1500 عدد بوده است. طبق گزارش‌های گوناگون، سالمونلوز مرتبط با خزندگان به یک مشکل جدی بهداشت جهانی تبدیل گشته است. در سال 1975 میلادی، به‌دنبال افزایش موارد سالمونلوز انسانی وابسته به خزندگان در ایالات متحده آمریکا، قانونی مبنی بر ممنوعیت خرید و فروش لاك‌پشت‌های کوچک‌تر از 4 اینچ باعث کاهش قابل توجهی (77درصد) در موارد سالمونلوز وابسته به لاك‌پشت‌ها در انسان و به‌ویژه در کودکان شد. سالمونلوز مرتبط با خزندگان خطر زیادی برای کودکان و افراد دارای ضعف ایمنی دارد و جالب است بدانید که میزان دفع سالمونلا توسط برخی خزندگان تا 90 درصد گزارش شده است.
به‌ندرت پیش می‌آید که سگ‌ها به عفونت سالمونلا مبتلا شوند چون سیستم ایمنی بدن‌شان به اندازه‌ی کافی قوی هست تا با باکتری سالمونلا مبارزه کنند و دستگاه گوارششان اغلب قادر است تا این شرایط را پشت سر بگذارد اما سگ‌هایی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند مثل توله سگ‌ها و سگ‌های خیلی پیر و یا گربه‌های مسن و یا حیواناتی که عملکرد دستگاه گوارش خوبی ندارند، بزرگ‌ترین ریسک برای ابتلا به این بیماری هستند. این باکتری همچنین در بزاق حیوان بیمار نیز وجود دارد.
باکتری سالمونلا میتواند در گوشت خام یا نیم‌پز، تخم‌های پرندگان خام، غذای سگ آلوده و یا غذایی که باید مرجوع شود و همچنین غذاهای غیرخشک که باید فریز شوند اما فریز نشده‌اند نیز وجود داشته باشد.
خوشبختانه مدیر تحقیق، توسعه و فناوری موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی از انجام روش‌های جدید برای شناسایی و تشخیص باکتری سالمونلا در طیور و مواد غذایی در دنیا نیز خبر داده است و بیان کردند که این موسسه، پژوهش‌های متعددی در این زمینه انجام داده و همان‌طور که می‌دانید گونه‌های زیادی از این باکتری کشف شده است که این موسسه با طرح‌های متعددی در ارتباط با جداسازی این باکتری از مزارع پرورش مرغ و کشتارگاه‌ها انجام داد تا نمونه‌های مختلفی از سالمونلا را جداسازی کند تا انواع شایع سروتایپ این باکتری را در ایران بشناسد تا واکسن مناسبی را بسازد.
علائم این بیماری
ممکن است برخی سگ‌ها و گربه‌ها به عفونت سالمونلا مبتلا باشند و با این حال هیچ علائم خاصی از خودشان بروز ندهند اما این حیوانات به‌ظاهر سالم بدون اینکه بیماری مشکلی برایشان به‌وجود آورد به ناقل بیماری تبدیل شده و آن را به‌راحتی انتقال می‌دهند. اما سایرحیواناتی که بعد از ابتلا به بیماری علائم آن را بروز می‌دهند 72 ساعت زمان می‌برد.
برخی علائم عفونت سالمونلا در زیر آورده شده:
اسهال شدید، تب، استفراغ، کاهش اشتها، کم‌آبی شدید، افزایش ضربان قلب، کاهش انرژی بدن، افسردگی، بی‌حالی، بیماری‌های پوستی، تورم گره‌های لنفی، شوک (عدم خون‌رسانی کامل و صحیح)، سقط جنین در حیوانات، خون‌ریزی، بیماری‌های پوستی.
به‌طور کلی علامت شایع عفونت سالمونلا اسهال خیلی شدید است.
اگر این علائم را در پت خود مشاهده کردید فورا دکتر دامپزشک را در جریان علائم قرار دهید چون این بیماری در صورت عدم درمان صحیح به‌موقع میتواند سبب وضعیت شدید تری مثل التهاب روده و معده و یا عفونت خون شود.
تشخیص
نخست دامپزشک با گرفتن شرح کاملی از وضعیت سگ شما و معاینات بالینی به تشخیص این بیماری می‌پردازد اما به دلیل شباهتی که بین علائم این باکتری و بسیاری از بیماری‌ها وجود دارد، برای تشخیص دقیق این بیماری از طیف وسیعی از آزمایشات بیوشیمیایی، آزمایشات خونی و تجزیه و تحلیل مدفوع و ادرار استفاده میشود و آزمایشات سرولوژیک و کشت خون نیز برای تعیین نوع دقیق سروتیپ این باکتری انجام می‌گیرد (برای تشخیص، دامپزشکان به جداسازی پاتوژن از مدفوع، خون یا بافت‌های حیوانات مبتلا می‌پردازند).
در گربه‌ها نیز ابتدا دامپزشک با گرفتن هیستوری کامل از پت شما، به معاینات بالینی می‌پردازد و پس از آن آزمایشات مختلفی را برای تشخیص دقیق از حیوان شما می‌گیرد البته در طی معاینات بالینی گربه‌ی شما ممکن است همچون سگ‌ها هیچ‌گونه علائمی از خود نشان ندهد اما اختلالی در عملکرد سیستم دستگاه گوارشش داشته باشد.
اما مواردی که طی آزمایشات از سگ و یا گربه‌ی شما نشان می‌دهد که او به این بیماری مبتلا گشته است شامل موارد زیر است:
استفراغ حاد و اسهال شدید، کمبود آلبومین، سطح پایین پلاکت، کم‌خونی شدید، به تعداد غیرمعمول گلبول‌های سفید خون، عدم تعادل الکترولیت‌ها که ممکن است شامل عدم تعادل سدیم و پتاسیم باشد.
البته دامپزشک ممکن است بخواهد شرایط دیگری را که منجر به این علائم مشابه است را نیز بسنجد تا تشخیص دقیق‌تری بدهد چرا که بیماری‌های انگلی، رژیم غذایی نامناسب، استفاده از مواد شیمیایی و یا سموم، بیماری‌های گوارشی دیگر و یا باکتریایی ناشی از ای کلای (اشرشیای کلای) یا سایر باکتری‌های رایج را رد کند.
درمان این بیماری
در اغلب موارد این بیماری در سگ‌ها خیلی شدید نیست و تنها علامتی که ممکن هست مشاهده کنید اسهال شدید است. در این موارد سیستم ایمنی سگ به‌خوبی با باکتری مبارزه میکند و در این حالت نیازی نیست حیوان در بیمارستان بستری شود و می‌توان در خانه از او مراقبت کرد اما باید حواستان جمع باشد که همواره آب تازه و تمیز در اختیارش قرار دهید تا کم‌آبی ناشی از اسهال و استفراغ را جبران کند اما در موارد وخیم‌تر ممکن است دکتر دامپزشک سگ را در بیمارستان بستری کند. در این حالت دکتر دامپزشک، سرم داخل وریدی تجویز میکند تا کم آبی حیوان جبران بشود. اگر سپسیس یا عفونت خون رخ داد سگ شما نیاز به دریافت پلاسما یا انتقال خون دارد همچنین ممکن است استروئید تجویز شود که در بعضی موارد سبب شوک میشود و همچنین ممکن است سگ را تا چهل‌وهشت ساعت از غذا منع کند و او را جدا از سایر حیوانات بستری کنند تا بیماری منتقل نشود. همچنین از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده میشود که لازم به ذکر است که اثر جانبی این آنتی‌بیوتیک‌ها از بین رفتن باکتری‌های مفید روده است.
در اغلب موارد عفونت سالمونلا، سگ‌های بالغ کاملا بهبود می‌یابند.
گربه‌ها نیز در صورتی که علائمی شدیدی نداشته باشند، به‌صورت سرپایی درمان انجام میشود اما اگر گربه‌ای دچار عفونت خون یا حالت شدیدی از بیماری را داشته باشند، در بیمارستان بستری می‌گردد همچنین در صورت کم‌آبی شدید ناشی از اسهال و استفراغ آب‌درمانی نیز انجام می‌گیرد و تزریقات وریدی نیز برای به تعادل رساندن الکترولیت‌های بدن انجام می‌گیرد. در مواردی نیز در صورت کمبود آلبومین و کم‌خونی، تزریق پلاسما نیز انجام می‌گیرد همچنین داروهای ضد میکروبی نیز برای عوارض جانبی تجویز می‌گردد. دامپزشک حیوانتان ممکن است داروهایی را برای جلوگیری از شوک نیز تجویز کند .
جلوگیری
برای این بیماری واکسنی در خصوص پیشگیری برای سگ و گربه وجود ندارد اما اعمالی برای کنترل وجود دارد تا بدین شکل حیوان خود را از آلودگی حفظ کنید.
با مشورت با دامپزشک حیوانتان رژیم غذایی متعادلی برایش در نظر داشته تا سیستم ایمنی آن تضعیف نگردد.
ظروف آب و غذای حیوان خود را به‌طور منظم شست‌وشو دهید.
از تماس حیوان خود با حیوانات وحشی جلوگیری کنید.
در صورت امکان از حضور پت خود در محیط‌هایی که تجمع زیاد حیوانات است، خودداری کنید.
به صورت دوره‌ای حیوان خود را برای چکاپ نزد دامپزشک ببرید.
نکاتی برای صاحبان پت
- توجه داشته باشید هرچند این بیماری در هر انسانی قابل انتقال است اما بعضی از افراد به‌علت پایین بودن سیستم ایمنی‌شان در ابتلا به این بیماری مستعدتر هستند مانند نوزادان، افراد بالای 65 سال، مادران باردار، افرادی که بیماری‌هایی مثل HIV دارند یا پیوند اعضا داشته‌اند و یا شیمی‌درمانی کرده‌اند.
- جهت پیشگیری از ابتلا به این بیماری باید گوشت و تخم‌مرغ را کاملا بپزیم چون این باکتری در گرما از بین می‌‌رود و همچنین از غذاهای سالم و مطمئن استفاده کرده و اجازه ندهیم حیوانمان به مدفوع و بزاق سایر حیوانات نزدیک شود.
- همیشه پس از دست زدن به حیوانات‌خانگی، مدفوع آنها و یا غذاهای خام حتما دستان خود را بشویید.
- حیوان خود را از خوردن مدفوع، شکار یا نوشیدن آب که ممکن است با این باکتری آلوده باشد، منع کنید.
- بر رژیم غذایی سگ و گربه خود دقت داشته تا تمام مواد مغذی را شامل باشد و سیستم ایمنی آن بهترین عملکرد را داشته باشد.
- توجه داشته باشید که سگ‌ها و گربه‌هایی که تحت آنتی‌بیوتیک‌درمانی قرار دارند نیز در معرض خطر ابتلا به این باکتری هستند زیرا ممکن است طی آنتی‌بیوتیک‌درمانی، باکتری‌های سالم دستگاه گوارش (یا فلور) را متعادل نکنند و خطر ابتلا به این بیماری افزایش یابد.
- اگر سگ و گربه شما به این بیماری مبتلا گردید، توجه داشته باشید که آب کافی به بدنش برسد و بهداشت را کاملا رعایت کنید تا بیماری به شما یا دیگران منتقل نشود و از لیس زدن حیوان خود به‌شدت جلوگیری کنید چرا که بزاق حیوان نیز حاوی باکتری است.
- ظرف آب و غذای او را در آشپزخانه یا حمام نشویید و از برس یا اسکاچی استفاده کنید که فقط برای این کار کنار گذاشته‌اید. نگذارید ظرف‌ها با هیچ‌کدام از وسایل شما در تماس باشد.
- یادتان نرود که تا چند هفته بعد از ابتلا به بیماری، سگ ناقل عفونت است و از تماس با دیگر حیوانات پرهیز کنید.
